Kültürel anlamının yanında aksesuar olarak da kullanılan tesbihler, pek çok kişi tarafından gerek dua, gerek meditasyon, gerekse de stres atmak amacıyla kullanılıyor. Farklı kültürler içerisinde yerini alan bu aksesuarlar, belirlenmiş sayıdaki boncukların bir ipe geçirilmesiyle oluşuyor. Bu boncuklar genellikle cam, plastik, ahşap, değerli taş ya da kehribar gibi malzemelerin kullanılmasıyla yapılıyor.
Sadece dini noktada kullanılmayan tesbihler, kişilerin parmaklarını meşgul ederek stres atmasına da yardımcı oluyor. Bu yönüyle de tesbihin boncuk sayıları değişiklik gösterebiliyor. Tesbih boncuklarının dizildiği ipten boncukların kalitesine göre bu aksesuarların fiyatları da birbirinden farklılık gösteriyor. Tesbihler aslında boncukların bir arada kullanılmasıyla oluşturulan basit bir aksesuar değildir. Tesbihe has olan parçalar ve bu parçaların da kendisine özgü olan isimleri vardır. Hemen hemen birçok tesbihte kullanılan bu parçalar, tesbihlere ait kavramlar olmuş ve herkes tarafından kabul görmüş erkek takı modelleri arasında yerini almıştır. Peki tesbihi oluşturan parçalar nelerdir? Habbe ne demektir? Tesbih imamesi nedir? Nişane ne demektir? Tesbih püskülü nasıl olur? Bir tesbihte kaç boncuk vardır? İşte karşınızda tesbihe ve bu aksesuarı oluşturan parçalara dair tüm detaylar..
Tesbihi Oluşturan Parçalar Nelerdir?
Tesbih, dini anlamının yanında kültürel açıdan da sıklıkla tercih edilen ve kullanılan bir aksesuar ürünüdür. Her bir tesbih kendi içerisinde içerdiği malzemeleri yönüyle kalite farklılığı içerebilir. Doğal taşlı tesbih modellerinden kaplan gözü tesbih ve kehribar tesbih modelleri en çok tercih edilenler arasındadır. Ancak hemen hemen hepsinde kullanılan ve tesbihi oluşturan temel parçalar vardır. Bu parçalar, tesbihi tesbih yapan unsurlardır. Tesbihi oluşturan başlıca parçalar şu şekilde sıralanabilir: Habbe diğer adıyla tane, imame, nişane diğer adıyla durak, püskül yani kamçı, düğümlük, tepelik / hatime, çivi. Bu parçaların bir araya gelmesiyle tam bir tesbih oluşturulabilir. Bu parçalar içerisinde habbe, tesbihin tanelerini; nişane, tesbih tanelerinin arasına konulan ve dışa doğru sarkmış olan özel formdaki parçaları; imame, tesbih tanelerinin dizildiği ipin iki ucunu birleştiren parçayı ifade eder. Ayrıca düğümlük ya da diğer isimleriyle takoz, fren ve kilit, imamenin üstündeki delikten çıkan iplerin düğümlenmesi ve bu düğümün de düğümlüğün içerisine sıkıştırılmasına yarar. Tepelik ise iki ucu birleşmiş olan ipin bitiş kısmına ilave edilen parçaya verilen isimdir. Tepelik ya da diğer adıyla hatimenin, tesbihin parçalarıyla uyumlu olması gerekir. Tepeliğin ilave edilmesinin ardından çivi parçası kullanılarak hatimenin üzerindeki deliğe yerleştirilir. Çivi sayesinde ipin iki ucu bağlanarak iyice sıkıştırılır. Kamçı ya da diğer adıyla püskül ise tesbih imamesinden sonra altın, gümüş, ibrişim gibi tellerden yapılarak takılmış olan püskülü ifade etmek için kullanılır.
Elbette ki tesbih içerisinde bahsi geçen parçaların birbirleriyle uyumlu olması ve bir bütünlük sağlaması gerekir. El tornalarının kullanılmasıyla bütünlük kuran bu parçalar, belirli işlemlerin gerçekleşmesi sonucunda tesbihi oluşturur.
Habbe Ne Demek?
Habbe, tesbihin tesbih olmasını sağlayan temel parçalardan biridir. Habbe yani tesbih tanesinin yapımı için ustalık ve beceri gerekir. Tesbih taneleri, ortasında delik olan boncuklardır. Bu delikli boncuklar küresel, yuvarlak, şalgamî, elipsoidal ya da diğer adıyla beyzî, silindirik formlarda olan malzemelerden yapılmıştır. Ayrıca çok yüzlü kristal veya değişik estetik formalarda fantezi şekilli olanları da görülür. Farklı biçimlerde yapılan tesbihler şekillerine ve kesme biçimlerine bakılarak çeşitli isimlerde adlandırılır. Beyzî, fıçı, kesme, sığırcık, fasetalı vb.
Tesbih tanelerinin çapı çoğunlukla 4-11 mm arasında olur. Koleksiyon amacıyla kullanılmak üzere yapılmış iri taneli olan tesbihler de vardır. Daha küçük taneli tesbihler de zenne ya da kadın tesbihi olarak isimlendirilir.
Tesbih İmamesi
Tesbih sanatçısının sanatını ve maharetini sergilediği parça, tesbih imamesidir. Tesbih tanelerinin dizildiği ipin iki ayrı ucu, imame ile bir araya gelir. Yassıca tane formunda olan imamenin ortasında tek bir delik bulunabileceği gibi alt kısmında açılmış olan iki ayrı delik de bulunabilir. Bu deliklerden sokulan ipler, imamenin yukarı ucundaki tek delikten dışarıya çıkarılır. Bu ipler düğümlenir ve bu düğüm de fren olarak isimlendirilen küçük bir parça içerisine yerleştirilir. Bu iki ucu buluşturan imame, zarif bir görünüme sahiptir. Bunu sağlamak için genellikle tane uzunluğuna göre 4 ya da 6 misli olacak şekilde daha uzun bir şekilde yapılır. Tesbih imamesinin boğum kısımlarında hareketli halkalar yer alabilir. Tesbihin ana maddesi ile imamenin yapım maddesinin aynı olması kabul görür. Sanatçıların işlemelerinin görünür ve anlaşılır olması amacıyla, koleksiyon tesbih modelleri üzerinde imame parçası daha uzun şekilde karşımıza çıkabilir.
Nişane Ne Demek?
Nişane ya da durak olarak bilinen tesbih parçası, müezzin olarak da adlandırılır. Tesbih parçaları içerisinde nişane, 99 taneden oluşan tesbihlerde 33 tanede bir konulur. Böylelikle nişane, 99’luk bir tesbihi 3 tane 33’lük bir kısma ayırır. Tesbihin dışına doğru sarkmış olan ve özel şekillerden oluşan nişane, 33 taneden oluşan tesbihlerde pul olarak kullanılır. Küçük yassı bir formda olan pul, mercimeğe benzeyen bir yapıya sahiptir. 33’lük tesbihlerde pul, iki adet olacak şekilde kullanılır. Ayrıca pul, 11 tane boncuktan sonra kullanılabildiği gibi, imameden başlayarak tesbihin her iki tarafı da söz konusu olmak üzere 5 ile 6. taneler arasında da yer alabilir.
Tesbih Püskülü
İmamenin üst kısmında bulunan tesbih püskülü ya da diğer adıyla kamçı, tesbihin ucunda bulunan püsküllerdir. Bu püsküller ipek, ibrişim, gümüş veya altın tellerin kullanılmasıyla oluşur. İmame ne kadar uzarsa tesbih de bir o kadar zarif ve güzel bir görünüme kavuşur. Tesbih püsküllerinin üzerinde 3 ya da 4 adet habbe yani tane bulunabilir. Bu tanelerin tesbihte kullanılan tanelerle aynı şekilde ve hammadde olduğu görülür. Ancak tesbihin tanelerine göre daha küçük formlarda kullanıldığı dikkati çeker.
Tesbih ipinin iki ucu birleştirilip imameden geçirilir. Ardından bu iki uç burularak tesbihin hatime yani tepelik kısmı oluşturulur. Daha sonra ipin uç kısımları çiviye sıkıştırılır ve ucuna da püskül ya da diğer adıyla kamçı takılır. Bu püsküller farklı tarzlarda ve şekillerde tasarlanarak kullanılabilir. Farklı malzemelerin kullanılmasıyla tasarlanan kamçı, örgü şekli kullanılarak da oluşturulabilir. Tesbihin şık görünmesini sağlayan püsküller, tesbihte dikkati çeken önemli parçalarından biridir. Bu noktada tesbih püskülü için tesbihte ilk göze çarpan yerlerdendir demek yanlış olmasa gerektir. Ayrıca tesbih imamesindeki hareket halindeki halkalar da tesbihe ayrı bir gösteriş ve hava katar.
Bir Tesbihte Kaç Boncuk Vardır?
Tesbihler dini amaçların yanında kültürel olarak da kullanılan ürünlerdir. Farklı coğrafyalarda ve kültürlerde karşımıza çıkan bu aksesuarlar, kullanım açısından birbirinden farklılık gösterir. Stres atmak amacıyla parmakların hareket etmesini sağlayan tesbihler, birbirlerinden farklı sayılarda olabilir. Bu noktada çeşitli malzemelerin kullanılmasıyla yapılan tesbihlerde boncuk sayısı da değişir. Bir tesbih 11, 33, 99, 500 ve 1000 tane boncuktan oluşabilir. Çok boncuktan oluşan 500 ve 1000 taneli tesbihlerin, genellikle dergahlar ve tekkeler gibi dini mekanlarda zikir amaçlı kullanıldığı görülür. 11 taneden oluşan tesbihler ise daha ziyade aksesuar amacıyla kullanılan tesbihlerdir. Ellerin boş kalmasını engelleyen tesbihler, kişilerin stresini atmada etkilidir. Bunun yanında koleksiyon için kullanılan özel yapım tesbihler de vardır.
